De Stichting Physica is een stichting zonder winstoogmerk en heeft als doel de bevordering van de belangen van de natuurkunde in Nederland.

Zij doet dat door:

  • het instellen en beheren van fondsen ten behoeve van de uitgave en de verspreiding van wetenschappelijke tijdschriften en publicaties op fysisch en verwant gebied;
  • subsidiëring van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging (NNV) zodat deze haar werk ten behoeve van de bevordering van de natuurkunde kan uitvoeren;
  • subsidiëring van andere activiteiten die het bevorderen van de natuurkunde dienen;
  • het instellen en ondersteunen van bijzondere leerstoelen voor hoogleraren aan Nederlandse universiteiten;
  • het toekennen, samen met de Nederlandse Natuurkundige Vereniging van de Physicaprijs aan een uitmuntend natuurkundige.

 

NIEUWS:

 

De stichting Physica heeft een nieuwe voorzitter en drie nieuwe leden in het Algemeen Bestuur

In de zomer van 2024 heeft het bestuur van de stichting Physica een nieuwe voorzitter en drie nieuwe leden voor het algemeen bestuur geworven. Daartoe heeft het bestuur een advertentie gezet in het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde (augustus 2024) en een aantal gesprekken gevoerd. In een extra vergadering van het Algemeen Bestuur op 4 november is dat formeel afgerond. De nieuwe voorzitter is Kareljan Schoutens. We heten ook de Wim van der Zande, Jan van Ruitenbeek en Daan Lenstra welkom in het algemeen bestuur.

Op moment is ons bestuur op sterkte, maar we blijven geinteresseerd in contacten met kandidaten voor de vervulling van toekomstige vacatures. Wanneer je zelf belangstelling hebt voor dit bestuurswerk of wanneer je onze aandacht wilt vestigen op mogelijke kandidaten, dan verzoeken we je contact op te nemen met ons via info@physica.nl.


Florian Schreck wint Physicaprijs 2024

De Physicaprijs voor 2024 is toegekend aan UvA-IoP- en QuSoft-onderzoeker Florian Schreck. Schreck ontvangt de prijs voor zijn werk aan Bose-Einsteincondensaten en hun toepassingen, zoals het bouwen van een coherente en continue atomenlaser. De prijs is uitgereikt tijdens de jaarlijkse FYSICA-conferentie op 12 april in Eindhoven.

Florian Schreck is een van de leiders in het vakgebied van de ultrakoude atomen en quantumgassen. Zijn onderzoeksgebied is tegenwoordig een van de actiefste in de natuurkunde, en belooft doorbraken in de quantumsensing, quantumsimulatie, quantumcomputing en het construeren van de nauwkeurigste klokken ter wereld. Door een complexe combinatie van laserkoeling, het invangen met lasers, ultrahoog vacuüm en geavanceerde optische technieken, kunnen atomen worden afgekoeld tot temperaturen vlak bij het absolute nulpunt. Daarmee wordt een venster geopend op de fundamenten van de natuurkunde, wat ook gebruikt kan worden om extreem gevoelige meetapparatuur te bouwen.

Tot Schrecks prestaties behoren de constructie van het eerste Bose-Einsteincondensaat van strontiumatomen ter wereld, het waarnemen van zogeheten Feshvack-resonanties in de interacties tussen rubidium- en strontiumatomen, waarmee een nieuwe weg werd ingeslagen naar het maken van ultrakoude atomen met zowel een elektrisch als een magnetisch dipoolmoment, en het maken van een continu Bose-Einsteincondensaat, een gewenst maar lang onbereikbaar doel van de wetenschappelijke gemeenschap, en een belangrijke stap op weg naar het realiseren van een continue atomenlaser.

Een van Schrecks doelen is om ultrakoude atomen vanuit het fundamentele onderzoek naar toepassingen in de wereld om ons heen te brengen. Om dat doel te bereiken stuurt hij diverse grote, vanuit de EU gesubsidieerde projecten aan. Hij hielp bij het opstarten van het ontwikkelen van mobiele atoomklokken, en wil de eerste nationale ultrakoude quantumklok bouwen, waarmee precisie-timing aangeboden kan worden aan bijvoorbeeld telecombedrijven of bedrijven die fincanciële transacties van tijdvermeldingen voorzien. Via het Quantum Delta NL-consortium brengt zijn groep de technologie van ultrakoude quantumsensing dicher bij de markt.

Koning Willem-Alexander en de Franse president Emmanuel Macron bezochten tijdens het Franse staatsbezoek in het afgelopen voorjaar de laboratoria van Florian Schreck (rechts) bij de Universiteit van Amsterdam. Foto Freek van den Bergh

Nynke Dekker wint Physicaprijs 2023

De Physicaprijs 2023 is toegekend aan Nynke Dekker, hoogleraar Moleculaire Biofysica aan het Kavli Institute of Nanoscience van de Technische Universiteit Delft. Ze heeft binnen de moleculaire biologie innovatieve fysische methoden uitgevonden en ontwikkeld, die ze toepast op actuele en relevante vraagstukken in de biologie en geneeskunde. Haar onderzoek speelt zich af op de grensvlakken van natuurkunde, scheikunde en biologie.

Nynke Dekker onderzoekt een scala aan bio-moleculaire processen die essentiële rollen spelen in leven en gezondheid. Hierbij zet zij kwantitatieve, fysische meetmethoden in, die haar in staat stellen om de subtiele wisselwerkingen in tijd en ruimte te volgen die plaatsvinden tussen eiwitten en de nucleïnezuren DNA en RNA. Voor haar onderzoek heeft professor Dekker altijd originele technieken ontwikkeld, waarbij precieze metingen, zorgvuldig gecontroleerde parameters en zuivere componenten centraal staan voor het begrip van de onderliggende mechanismen. Zo heeft ze met behulp van zelfontworpen magnetische en optische pincetten de invloed van krachten en torsies op DNA en RNA zichtbaar gemaakt en deze kennis benut om de controle over hun topologie, compactie of transcriptie door verschillende eiwitten zichtbaar te maken. Recentelijker heeft zij dit onderzoek uitgebreid met fluorescentie microscopie om de studie van eiwitcomplexen die DNA kopiëren mogelijk te maken.

Nynke Dekker heeft een droomcarrière, die begon met een brede aanloop en opleiding bij topinstellingen. Zij heeft haar BSc-opleiding gedaan in Yale en haar MSc bij de Universiteit Leiden. Na haar promotie in Harvard binnen het vakgebied van de atoomfysica, ging Dekker naar de Ecole Normale Supérieure Parijs als postdoc. Daar is zij de weg ingeslagen van de biofysica, die zij vervolgens in Nederland zo succesvol heeft uitgebouwd. Zij speelt een internationaal leidende rol in dit vakgebied en is een van de bekende, Nederlandse gezichten in de internationale arena. Als lid van de KNAW en met een veelheid aan bestuurlijke functies en taken, draagt Nynke Dekker bij aan de ontwikkelingen van niet alleen de biofysica, maar van de natuurkunde in het algemeen en de zichtbaarheid daarvan in onze samenleving. Al met al komt de Physicaprijs haar zeer toe.

De Physicaprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland toegekend door een jury bestaande uit de voorzitter van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging, de voorzitter van Stichting Physica en een eerdere Physicaprijswinnaar. Nynke Dekker nam de prijs in ontvangst tijdens het congres FYSICA 2023 dat op vrijdag 26 mei plaatsvond. Jos van Haaren, secretaris van Stichting Physica, overhandigde haar een oorkonde, bloemen en een check. Vervolgens gaf Nynke Dekker de Physicalezing, een boeiend verhaal over haar onderzoek getiteld: Adventures in DNA replication using single-molecule biophysics. Het publiek werd meegenomen in het fascinerende werkveld van de moleculaire biofysica.

Het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde besteedt in de edities van april en augustus 2023 aandacht aan het werk van Nynke Dekker.

Klik hier voor de Engelse tekst over de Physicaprijs 2023.

 

Ronald Hanson wint Physicaprijs 2022

De Physicaprijs 2022 is toegekend aan Ronald Hanson, distinguished professor in quantumcomputing en quantuminternet aan de TU Delft en groepsleider bij QuTech. De prijs komt hem om meerdere redenen toe. Allereerst heeft Ronald Hanson uitmuntend wetenschappelijk onderzoek gedaan op het gebied van quantumcontrole en quantumverstrengeling. Zo slaagde zijn team er in 2015 in om twee elektronen op een onderlinge afstand van meer dan een kilometer met elkaar te ‘verstrengelen’. En drie jaar later wist zijn team een langdurige verstrengeling tussen twee quantumchips te bewerkstelligen.

Behalve dat Ronald Hanson een vooraanstaand onderzoeker is, speelde hij een sleutelrol bij het verenigingen van de Nederlandse quantumfysicagemeenschap in een gezamenlijke visie en plan (de Nationale Agenda Quantumtechnologie). Ook was hij onmisbaar bij het verkrijgen van financiële middelen uit het Nationale Groeifonds om de agenda daadwerkelijk te realiseren.

Al vele jaren wordt Ronald Hanson wereldwijd gezien als een van de meest vooraanstaande quantumwetenschappers van zijn generatie. De Physicaprijs is dan ook niet de eerste prijs die hij in ontvangst mag nemen, zo ontving hij bijvoorbeeld in 2019 de Spinozaprijs. Zijn doel is om op de langere termijn quantumfysica toe te passen in nieuwe technologieën zoals het quantuminternet. Regelmatig publiceert hij in toptijdschriften als Nature en Science baanbrekende resultaten, die niet zelden wereldwijd worden opgepikt door de media. Ronald Hanson besteedt zelf ook veel aandacht aan outreach richting het algemene publiek, omdat hij overtuigd is van het belang van wetenschapscommunicatie.

Quantumtechnologie maakt compleet nieuwe producten en diensten mogelijk. De verwachting is dat onder andere quantumcomputers straks dingen kunnen die ‘klassieke’ apparaten niet kunnen, zoals het doorrekenen van moleculen en materialen. Momenteel is Ronald Hanson voorzitter van het bestuur van Quantum Delta NL, de stichting die verantwoordelijk is voor de uitvoering van de Nationale Agenda Quantumtechnologie. Deze agenda heeft tot doel Nederland te positioneren als een internationaal toonaangevend centrum en knooppunt voor quantumtechnologie: de Quantum Delta NL.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland toegekend door een jury bestaande uit de voorzitter van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging, de voorzitter van Stichting Physica en een eerdere Physicaprijswinnaar. Hanson heeft de prijs uit handen van Physicavoorzitter Jasper Knoester in ontvangst genomen tijdens het congres FYSICA 2022 dat op vrijdag 22 april plaatsvond. Hij sprak toen ook de bijbehorende Physicalezing uit. Het was absoluut een van de hoogtepunten van FYSICA 2022.

Het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde besteedde in de edities van maart en mei 2022 aandacht aan het werk van Ronald Hanson.

English announcement

Ronald Hanson, foto: Bob Bronshoff

 

 

Daniel Bonn wint Physicaprijs 2021!

De Physicaprijs 2021 is toegekend aan professor Daniel Bonn, werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is een zeer vooraanstaand expert op het gebied van ‘soft matter’, een vakgebied dat een breed veld van materialen omvat die gemakkelijk vervormen, zoals plastic en gels. Hij ontketende een revolutie in het wetenschappelijke gebied dat gaat over systemen die vast noch vloeibaar zijn (complexe vloeistoffen) en ook de interactie tussen vloeistoffen en vaste stoffen heeft zijn warme belangstelling.

Wat zo mooi is aan zijn werk, is dat het heel vaak gaat over materialen die in het dagelijks leven voorkomen. Zo zijn bloed, shampoo en olie voorbeelden van complexe vloeistoffen, die zich wisselend gedragen als vloeistof of als vaste stof. Daniel Bonns baanbrekende werk op het punt van de faseovergang, heeft geleid tot een veel beter begrip van de onderliggende fysica. Bij het transport van complexe vloeistoffen in aders of in industriële pijpleidingen kan instabiliteit optreden die niet voorkomt bij het transport van bijvoorbeeld water, een eenvoudiger vloeistof. Bonn was een van de grondleggers van dit nieuwe onderzoeksveld in de niet-lineaire natuurkunde, inmiddels werken wereldwijd vele groepen op dit terrein.  

Ook interactie tussen vloeistoffen en vaste stoffen is interessant. Wat gebeurt er als er een vloeistof boven op een vast materiaal terecht komt? Ontstaat er een druppel of een film? Dit onderzoeksgebied wordt ‘wetting’ genoemd, Bonn is een pionier op dit vlak.

Fundamenteel onderzoek wordt door Daniel Bonn gecombineerd met toepassingsgerichte innovaties. Zijn fundamentele doorbraken zijn direct van invloed op toepassingen als bloedspetteranalyse bij sporenonderzoek, een milieuvriendelijker wijze van het spuiten van pesticiden en zelfs heeft hij een bijdrage geleverd aan het eeuwenoude mysterie van hoe de Egyptenaren hun piramides bouwden. Zijn paper hierover ging viraal.

Al vroeg in het begin van de coronacrisis, realiseerde Daniel Bonn zich dat zijn kennis van pas zou kunnen komen in onderzoek naar de verspreiding van het coronavirus, met name rond druppels en aerosolen. Hij kwam veel in het nieuws en deed van zich spreken in kranten en op televisie.

Daniel Bonn is betrokken bij vele industriële samenwerkingsverbanden. Daarnaast is hij ook nog een zeer inspirerende en gewaardeerde begeleider van jong talent. Sinds 2000 zijn onder zijn supervisie maar liefst 42 promovendi gepromoveerd.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland toegekend door een jury bestaande uit de voorzitter van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging, de voorzitter van Stichting Physica en een eerdere Physicaprijswinnaar. Bonn zal de prijs in ontvangst nemen tijdens het online congres FYSICA 2021 dat op vrijdag 16 april plaatsvindt. Hij zal dan ook de bijbehorende Physicalezing uitspreken; gezien zijn status zien we er nu al naar uit.

Het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde besteedt in de edities van april en mei 2021 uitgebreid aandacht aan het werk van Daniel Bonn.

 

Nieuwe Physicaleerstoelen worden ingesteld

Het bestuur van Stichting Physica heeft besloten om naast de reeds bestaande Physicaleerstoelen maximaal 5 bijzondere leerstoelen in te stellen in de discipline natuurkunde waarop vrouwelijke natuurkundigen kunnen worden benoemd. Voordrachten voor deze genderleerstoelen kunnen het gehele jaar door worden ingediend. Kijk hier voor meer informatie. 

 

Martin van Hecke wint Physicaprijs 2020

De Physicaprijs 2020 is toegekend aan professor Martin van Hecke. Hij is een van Nederlands meest innovatieve onderzoekers aan het verrassend complexe gedrag van op het eerste gezicht simpele systemen. In zijn werk komen zeer serieuze fysica en begrijpelijke en interessante alledaagse problemen samen. Van Hecke heeft in de afgelopen jaren in belangrijke mate bijgedragen aan het wereldwijd vormgeven van het nieuwe vakgebied ‘Designer Matter’. Het werk van Martin van Hecke is een voorbeeld van hoe fundamenteel en toepassingsgericht werk hand in hand kunnen gaan.

Martin van Hecke (1967) studeerde natuurkunde aan de UvA en promoveerde in 1996 aan Universiteit Leiden. In 2008 werd hij benoemd tot hoogleraar in Leiden. Sinds 2014 is hij ook werkzaam bij het NWO-instituut AMOLF in Amsterdam, hij leidt daar de groep ‘mechanische metamaterialen’. Hieronder vallen slimme ‘patterning’ van elastische media en origami. Een voorbeeld waarmee Martin van Hecke meteen internationaal de aandacht trok, is een elastische kubus met daarin een gatenpatroon, dat zo ontworpen is dat bij samendrukking van twee zijdes van de kubus, twee andere zijdes opeens een lachend gezichtje (smiley) laten zien --- een voorbeeld van een vormveranderend metamateriaal. Martin van Hecke heeft zich ontpopt tot een leider op het gebied van het inverseprobleem: het ontwerpen en maken van simpele materialen met een bepaald gewenst complex gedrag. In het vakgebied kunnen biogeïnspireerde materialen worden ontworpen die in de natuur niet voorkomen en die functies van biologische systemen kunnen overtreffen.  Een voorbeeld hiervan is een metamateriaal dat zichzelf opvouwt.

Martin van Hecke ontvangt de prijs vanwege zijn verdiensten op meerdere vlakken: de excellentie en originaliteit van zijn onderzoek, het vernieuwende karakter voor de Nederlandse natuurkunde, zijn inzet voor de jonge generatie en zijn excellente outreach. Hij publiceert regelmatig in toptijdschriften, maar besteedt ook veel aandacht aan het visualiseren van de gevonden effecten met (YouTube)filmpjes, waardoor een breed publiek bij de nieuwe ontwikkelingen wordt betrokken.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland toegekend door een jury bestaande uit de voorzitter van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging, de voorzitter van Stichting Physica en een eerdere Physicaprijswinnaar. Van Hecke nam de prijs in ontvangst tijdens het (deze keer online in Zoom) congres FYSICA 2020 dat op vrijdag 17 april plaatsvond. Hij sprak de bijbehorende Physicalezing uit, die hier is na te kijken.

In het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde is in de edities van maart en mei 2020 aandacht besteed aan het werk van Martin van Hecke.

 

Kobus Kuipers wint Physicaprijs 2019

De Physicaprijs 2019 is toegekend aan Kobus Kuipers, niet alleen een baanbrekend fysicus, maar ook iemand die zich sterk inzet voor outreach. Kobus Kuipers is één van de grondleggers van de ‘nanofotonica’, de wetenschap die licht bedwingt op lengteschalen veel kleiner dan de golflengte. Nanofotonica is spannend en springlevend omdat licht zich in slim gestructureerde materialen zo verrassend anders gedraagt dan we gewend zijn van een conventionele transversale niet-dispersieve vlakke golf. Zijn microscoop plaatst de experimentator midden in de wondere nanowereld, en voorziet zijn onderzoeksgroep van een bril om elektrische en magnetische velden in ruimte en tijd te zien evolueren. Dat geeft ongekend inzicht in de fysica van licht op de nanoschaal in bijvoorbeeld fotonische kristallen.

Kobus Kuipers (1967) studeerde natuurkunde aan de UvA en hij startte zijn indrukwekkende academische carrière als promovendus op het AMOLF; al jong werd hij hoogleraar. In 2005 werd Kobus Kuipers gekozen in ‘De Jonge Akademie’. Kobus Kuipers stond aan de wieg van de oprichting van het Center for Nanophotonics bij het AMOLF en was daar jarenlang hoofd van. Onder zijn leiding ontwikkelde het programma zich tot een van de wereldleiders op het gebied van nanofotonica. Sinds 2016 is Kuipers hoogleraar Nanofotonica en voorzitter van de afdeling Quantum Nanoscience van het Kavli Instituut Nanoscience en de Faculteit TNW van de Technische Universiteit Delft.

Zoals gezegd is hij niet alleen een toponderzoeker, maar is Kobus Kuipers ook actief in het uitdragen van wetenschap. Zo werkte hij acht maal mee aan De Nationale Wetenschapsquiz, waarin hij onder meer wetenschappelijke vragen en experimenten uitlegde. Voorts was hij voorzitter van de stichting International Year of Light 2015 NL, die in 2015 vele publieksactiviteiten rond licht initieerde in Nederland.

Zijn creativiteit en motivatie om verwonderd te raken door natuurkundige fenomenen kenmerken niet alleen zijn wetenschappelijke publicaties. Hij staat alom bekend om zijn scherpe vragen, aanstekelijk enthousiasme voor natuurkunde, en ook voor het proces van wetenschap bedrijven in al haar facetten. Dit maakt hem tot een buitengewone, inspirerende mentor voor zijn studenten, promovendi en postdocs, die hij met liefde voor het vak en voortdurende inzet voor hun persoonlijke ontwikkeling begeleidt.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland toegekend door een jury bestaande uit de voorzitter van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging (www.nnv.nl), de voorzitter van Stichting Physica en een eerdere Physicaprijswinnaar. Kuipers zal de prijs in ontvangst nemen tijdens het congres FYSICA 2019 dat op vrijdag 5 april plaatsvindt op Amsterdam Sciencepark (www.fysica.nl). Hij zal dan ook de bijbehorende Physicalezing uitspreken.

In het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde (www.ntvn.nl) wordt in de edities van maart en mei 2019 aandacht besteed aan het werk van Kobus Kuipers.

 

Maria Antonietta Loi wint Physicaprijs 2018

De Physicaprijs 2018 is toegekend aan Maria Antonietta Loi vanwege haar innovatieve onderzoek aan hybride nanomaterialen. Ze ontving de prijs op 13 april 2018 uit handen van Jasper Knoester, voorzitter van Stichting Physica tijdens het congres FYSICA. Vervolgens sprak zij de Physicalezing uit getiteld 'Organic-inorganic hybrids - new semiconductors for optoelectronics'.

Maria Loi is sinds 2011 hoogleraar Fotofysica en opto-elektronica aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij is een pionier en een creatieve expert binnen haar vakgebied en tegelijkertijd een inspirerend begeleider van een volgende generatie specialisten en wetenschappers.

In opto-elektronische devices draait de functionaliteit om het omzetten van licht in elektriciteit en vice versa, en ze vinden zeer breed toepassing in onze maatschappij. Maria Lois bijdragen aan het vakgebied opto-elektronica maken steeds heel creatief gebruik van nieuwe combinaties van materialen. Wanneer deze materialen heel verschillend zijn – bijvoorbeeld organische moleculen en anorganische nanokristallen – spreken we vaak van hybride systemen. De mogelijkheden voor nieuw gedrag met deze hybride systemen zijn vooral groot als je met structuren op de nanoschaal kunt spelen.

In het werk van Loi wordt fundamenteel onderzoek naar de fysica van hybride nanomaterialen gecombineerd met een innovatief ontwerp en de fabricage ervan. De opto-elektronische devices ontworpen door Loi en collega’s bieden kansen voor toepassingen in bijvoorbeeld nieuwe types zonnecellen of röntgendetectoren voor de medische sector.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland toegekend door een jury bestaande uit de voorzitter van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging, de voorzitter van Stichting Physica en een eerdere Physicaprijswinnaar. 

In het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde wordt in de edities van april en mei 2018 aandacht besteed aan het werk van Maria Antonietta Loi.

-----

Chris van den Broeck bekleedt leerstoel vanwege Stichting Physica

Stichting Physica heeft een nieuwe bijzonder hoogleraar benoemd. Dr. Chris van den Broeck is per 1 november 2017 bijzonder hoogleraar Theoretical Particle Physics and Cosmology aan de RUG. Hij bekleedt de leerstoel bij het Van Swinderen Institute for Particle Physics and Gravity voor een periode van vijf jaar. Chris van den Broeck is tevens verbonden aan het NWO-instituut Nikhef, hij doet onderzoek naar zwaartekrachtsgolven.

-----

Physicaprijs 2017 voor Jo van den Brand

De Physicaprijs 2017 is toegekend aan Jo van den Brand vanwege zijn pioniersrol in Nederland in het zoeken naar zwaartekrachtsgolven en in het bijzonder voor zijn bijdragen aan de revolutionaire eerste directe detectie van een zwaartekrachtsgolf in 2015. Jo van den Brand is werkzaam op het Nikhef in Amsterdam en is als hoogleraar verbonden aan de VU.

Van den Brand is tijdens zijn carrière werkzaam geweest in het hele spectrum van de subatomaire fysica: van de kernfysica, via de (versnellergerelateerde) deeltjesfysica naar de astrodeeltjesfysica waarin hij  nu werkzaam is. Hij is niet alleen technisch sterk onderlegd, ook is hij in staat om achterliggende theorieën tot op de bodem uit te spitten. Zijn talenten komen goed van pas in het veld van de directe detectie van zwaartekrachtsgolven, dat een combinatie is van een enorme technologische uitdaging en een zeer breed fundamenteel-fysisch onderzoeksprogramma.

In 2007 werd Jo van de Brand, en daarmee Nikhef, officieel lid van de Virgo-collaboratie die vlakbij Pisa in Italië een laserinterferometer met drie kilometer lange armen heeft om de passage van een zwaartekrachtsgolf te kunnen detecteren. De groep van Jo van den Brand heeft zich een vooraanstaande rol binnen de collaboratie verworven, cruciale onderdelen worden door het Nikhef geleverd. Niet alleen qua instrumentatie speelt de groep van Van den Brand een belangrijke rol, ook is zij sterk in de data-analyse.

Virgo werkt nauw samen met de twee LIGO-laserinterferometers in de Verenigde Staten, het LIGO-Virgo-consortium is in staat uit de tijdsverschillen bij een drievoudige coïncidentie te bepalen waar de zwaartekrachtsgolf vandaan komt. Zwaartekrachtsgolven, rimpelingen in de ruimte-tijdstructuur, werden al in 1915 door Einstein voorspeld. Op 14 september 2015, een eeuw na Einsteins voorspelling, detecteerde de LIGO-Virgo-Collaboratie voor het eerst een zwaartekrachtsgolf.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland door de voorzitters van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging (www.nnv.nl) en de Stichting Physica toegekend. Van den Brand heeft de prijs in ontvangst genomen tijdens het congres FYSICA 2017 dat op vrijdag 7 april plaatsvond in De Oosterpoort in Groningen (www.fysica.nl). Hij sprak daar de bijbehorende Physicalezing uit.

In het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde (www.ntvn.nl) wordt in de edities van april en mei 2017 aandacht besteed aan het werk van Jo van den Brand.

-----

Michel Orrit wint Physicaprijs 2016

De Physicaprijs 2016 is toegekend aan Michel Orrit vanwege zijn baanbrekende werk op het gebied van de één-molecuul-spectroscopie.

Michel Orrit realiseerde zich midden jaren 80 van de vorige eeuw dat optische detectie van één enkel molecuul mogelijk zou moeten zijn. In 1990 was hij de eerste die inderdaad het fluorescentiesignaal van een enkel molecuul waarnam en op elegante en ondubbelzinnige wijze liet zien dat het optische signaal inderdaad van één molecuul afkomstig was.

Vorig jaar werd de Nobelprijs voor de chemie toegekend aan Betzig, Hell en Moerner voor de ontwikkeling van “super-resolved fluorescence microscopy”. In de daarbij gevoegde beschrijving van de wetenschappelijke achtergrond van de prijs kwam het baanbrekende karakter van het experiment van Orrit prominent naar voren als basis voor de superresolutietechnieken die daarna ontwikkeld werden. Moerner was iets eerder met de meting (detectie in absorptie) dan Orrit, maar Orrits meting (detectie in fluorescentie) produceerde veel minder achtergrondruis en is de standaard in het veld geworden.

Naar aanleiding van het werk van Orrit is een heel nieuw vakgebied ontstaan, Single Molecule/Particle Optics. Na zijn eerste experiment heeft Orrit zelf een groot aantal primeurs gerealiseerd met een enkel molecuul, aanvankelijk in Bordeaux en vanaf 2001 aan de Universiteit Leiden. Sinds Michel Orrit naar Leiden is gekomen heeft hij daar een zeer actieve groep opgebouwd, met een spannend onderzoeksprogramma aan enkel-molecuul spectroscopie. Een recent hoogstandje is de "nanomicrofoon", een microfoontje dat uit één enkel molecuul bestaat, zie dit nieuwsartikel.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland door de voorzitters van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging en de Stichting Physica toegekend. Orrit heeft de prijs in ontvangst genomen tijdens het congres FYSICA 2016 dat op vrijdag 8 april plaatsvond op de Radboud Universiteit in Nijmegen (www.fysica.nl). Hij heeft destijds ook de bijbehorende Physicalezing uitgesproken.

In het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde wordt in de edities van april en mei 2016 aandacht besteed aan het werk van Michel Orrit. In dit filmpje vertelt Michel Orrit over zijn werk.

-----

Physicaprijs 2015 voor Marileen Dogterom

De Physicaprijs 2015 is toegekend aan Marileen Dogterom. De prijs komt haar zeer toe. Marileen Dogterom is een expert van wereldformaat in experimentele celbiofysica. Zij is een van de pioniers geweest die er mede voor heeft gezorgd dat het enkel-molecuulbiofysica-onderzoek in Nederland wereldwijd nu zeer hoog staat aangeschreven. De afgelopen vijftien jaar is in Nederland een heel nieuwe generatie natuurkundigen actief geworden in de biofysica. Marileen heeft hierbij gefunctioneerd als rolmodel voor vele jonge wetenschappers. Marileen Dogterom is verbonden aan de TU Delft, zij is voorzitter van de jonge afdeling Bionanoscience, die werkt op het grensgebied van nanofysica en celbiologie.

Haar centrale onderzoeksrichting is het begrip van het mechanisme waarmee eukaryotische cellen (onder andere plant- en diercellen) zich organiseren, zodat ze succesvol kunnen delen. Tijdens die celdeling wordt de structuur van de cel gereorganiseerd en moeten de netgekopieerde chromosomen netjes in twee groepen worden verdeeld, waarna twee dochtercellen worden gegenereerd. Dit indrukwekkende proces wordt gerealiseerd door een verzameling eiwitmachines: microtubuli worden bijvoorbeeld opgelijnd om de chromosomen in het delingsvlak te verzamelen en als de deling wordt ingezet helpen deze buisjes om de chromosomen met motoreiwitten opzij te trekken naar de twee dochtercellen. Door minimale experimentele model systemen te bouwen, heeft Marileens groep belangrijke bijdragen geleverd aan het begrip van de organisatorische principes van dit cytoskelet. Haar langetermijndoel is het bouwen van een kunstmatige cel. Het fundamentele onderzoek is van essentieel belang voor toekomstige doorbraken in de gebieden voeding en gezondheid.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland door de voorzitters van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging en de Stichting Physica toegekend. Dogterom heeft de prijs in ontvangst genomen tijdens het congres FYSICA 2015 dat op vrijdag 10 april plaatsvond aan de Technische Universiteit Eindhoven (www.fysica.nl). Zij hield op die dag ook de bijbehorende Physicalezing, getiteld "Physics of Life in 2015".

In het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde (www.ntvn.nl) is in de edities van maart en mei 2015 aandacht besteed aan het werk van Marileen Dogterom.

-----

Prof.dr. Jos Oomens herbenoemd

Per 1 juli 2014 is prof.dr. Jos Oomens vanwege de Stichting Physica herbenoemd op de bijzondere leerstoel Action Spectroscopy aan de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica van de Universiteit van Amsterdam. De herbenoeming geldt voor een periode van vijf jaar. 

-----

Oratie Prof. dr. Bob van der Zwaan

Op 3 september 2014 heeft Bob van der Zwaan zijn oratie uitgesproken getiteld 'Energie en klimaatverandering: Uitdagingen en kansen in de 21e eeuw'. Dr. Van der Zwaan is per 1 mei 2014 vanwege Stichting Physica benoemd tot bijzonder hoogleraar Sustainable Energy Technology. Hij bekleedt deze leerstoel aan de Universiteit van Amsterdam voor een periode van vijf jaar.  

-----

Bijzonder hoogleraar Biofysica van complexe cellulaire systemen

Per 1 mei 2014 is Dr. M.H.P. Kole vanwege Stichting Physica benoemd tot bijzonder hoogleraar 'Biofysica van complexe cellulaire systemen' aan de Universiteit Utrecht. Maarten Kole bekleedt deze leerstoel voor een periode van vijf jaar. 

-----

Nieuws over de Physicaprijs 2014

De Physicaprijs 2014 is toegekend aan Albert Polman. De toekenning van de Physicaprijs 2014 vormt een erkenning voor de vooraanstaande rol die Albert Polman, zowel nationaal als internationaal, speelt op het gebied van de fysica van licht. Albert Polman is werkzaam bij FOM-instituut AMOLF en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.

Licht is niet weg te denken in onze moderne communicatiemaatschappij. Gigantische hoeveelheden data worden met optische nullen en enen over de wereld verplaatst via glasvezels. Albert Polman is wereldleider in het onderzoek en het benutten van licht. In zijn werk laat Polman een weergaloos gevoel voor timing zien waardoor hij altijd voorop loopt in het de ontwikkeling van nieuwe vakgebieden. Hij was de eerste die ionenimplantatie gebruikte om materialen optisch te “dopen”. Het duurde niet lang voordat hij de optische eigenschappen van materialen naar zijn hand zette door niet alleen de atomaire compositie te sturen, maar ook door de materialen te nanostructureren, waardoor het licht in de materialen zich volledig anders gaat gedragen. Op deze wijze slaagt hij er thans in optische metamaterialen te maken met eigenschappen die in de gewone natuur niet voorkomen: brekingsindices die nul dan wel negatief kunnen worden. Een paar jaar geleden ontketende Polman een revolutie op het gebied van zonnecellen met zijn suggestie dat er nog veel te winnen is door ‘Light Management’.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland door de voorzitters van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging en de Stichting Physica toegekend. Polman heeft de prijs in ontvangst genomen tijdens het congres FYSICA 2014 dat op dinsdag 1 april plaatsvond aan de Universiteit Leiden (www.fysica.nl). Hij heeft tijdens FYSICA 2014 ook de bijbehorende Physicalezing houden.

In het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde (www.ntvn.nl) is in de edities van maart en mei 2014 aandacht besteed aan het werk van Albert Polman.